همه حکومتها، چه پادشاهی و سلطنتی، چه جمهوری و دموکراسی، برای فرهنگ، سرگرمی، نشاط و شادی و برای ارزش‌های مورد نظر خودشان، برنامه‌ریزی می‌کنند. از سیاستگذاری و قانون‌گذاری گرفته تا اجرا و هزینه مالی و مادی. هیچ حکومتی نسبت به فرهنگ خود بی‌تفاوت نیست. به عنوان نمونه:
الف) در آمریکا برای برگزاری جشن_هالووین[1]، سالانه(۳۱ اکتبر) مبالغ بسیار بالایی هزینه میشود. فقط در سال ۲۰۲۰ بیش از ۸ میلیارد دلار هزینه اقلام و خوراکی‌های جشن هالووین شده است. به دلار ۴۰ هزارتومنی میشود بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد تومان! در سایر کشورها هم میتوانید مصادیقی پیدا کنید.
ب) جشن ها و مراسمات دیگر نیز درجهان درتاریخهای گوناگون برگزار میشود مانند:
- جشنواره فانوس (lantern festival) – تایلند
- جشنواره پرواز بالن (International Balloon Fiesta) – آمریکا
- جشنواره آب‌پاشی (Songkran) – تایلند
- جشنواره پرتاب ماهی (Tuna Toss) – استرالیا
- جشنواره چراغ‌ها (light festival) – فرانسه
- جشنواره پرتاب گوجه (La Tomatina) – اسپانیا
اما درباره برنامههای دینی و مذهبی در ایران، همیشه دو گروه در تجزیه و تحلیل این اتفاقات و برنامه‌ها دچار خطا و اشتباه می‌‌شوند و این خطای در تحلیل را مبنای تصمیمگیری و طراحی خود قرار می دهند.
گروه اول که شلوغی و پرجمعیتی مناسک و برنامه‌ها را حمایت و تایید سیاست‌های نظام و عملکرد مسئولین می‌دانند و آن را حاصل موفقیت برنامههای فرهنگی نظام معرفی می‌کنند و شلوغی این برنامه‌ها را بهعنوان رضایت از سیاست‌ها و عملکردها معرفی می‌کنند و تعریفشان از گرایش و سلیقه مردم همین است. با همین نگاه خوشبینانه از شناخت و تحلیل وضعیت دقیق جامعه جا می مانند.
گروه دوم که اساساً مخالف ترویج دین و مناسک دینی و ورود حاکمیت به این عرصهاند. دلیل اصلی مخالفت‌شان هم این نکته است که ترویج مناسک دینی را تقویت نظام می‌دانند و از نظرشان خالی شدن مساجد و برنامههای مذهبی یعنی شکست نظام سیاسی و سیاست‌های آن. لذا با هر حربه‌ای و به هر شکلی، به دنبال تضعیف روحیه مذهبی و مناسک دینی هستند تا به زعم خود نظام را تضعیف کنند. با برنامههای شلوغ محرم و عاشورا و اربعین مخالفند، با شادی در غدیر هم مخالفند. بزرگداشت غدیر را مناسکسازی می دانند[2] در حالیکه غدیر جزو شعائر و مناسک اصلی شیعه است و چیز جدیدی نیست.[3]
مناسک شیعه، نسبت به مسائل جامعه، بی‌تفاوت نیست. مناسک شیعه بی‌روح و خنثی نیست. غدیر اثبات حکومت علوی و دینی است. ریشه جمهوری اسلامی در غدیر است.[4] مگر جمهوری اسلامی می‌تواند نسبت به غدیر و عاشورا[5] بی‌تفاوت باشد؟ جمهوری اسلامی، حکومت غیردینی نیست که وظیفه‌ای نداشته باشد.
اما درباره اجرا و محتوای ارائه شده و چگونگی کار میتوان بحث کرد، میتوان نقد کرد. مسئولین امر باید به این مدل نقدها توجه کنند. بهترین مدل اجرای برنامههای فرهنگی و دینی این است که هماهنگی ها و پشتیبانی کلی، سیستمی باشد ولی اجرا و هزینه‌کردهای داخلی را به ده ها و صدها هزار مسجد و موکب و خود مردم واگذار کرد. نمی شود در اقتصاد و بهداشت و درمان، به خصوصی سازی پایبند بود ولی در فرهنگ از ظرفیت های مردمی استفاده نکرد!
هزینه از بیت‌المال برای تهیهی غذا و خوراکی و غیره خیلی باید محتاطانه و با دقت باشد. و این امر بهتر است به مردم واگذار شود. اگر هزینه‌ها سیستمی باشد غالباً نظارت در این مسائل کم است و اسراف و فساد به همراه دارد. فضای اربعین و هزینه کردهای مردمی در عراق خود شاهد خوبی بر این مدعاست. البته دستگاه ها هم وظایفی دارند.
در این میهمانی ده کیلومتری میتوان به مدیریت ترافیک نقد کرد که البته تهران همیشه ترافیک داشته؛ اما کاهش تبعات ترافیکی، درهنگام اجرای این برنامه‌ها، اولویت و وظیفه است. مگر میشود دستگاه‌های مربوطه بگویند همینی که هست باید تحمل کنید! خیر؛ آنها وظیفه ذاتی دارند بگونه‌ای مدیریت کنند که مردم آزار و اذیت نشوند.
و سایر نقدها به جزئیات و چگونگی اجرا به اینکه اغلب غرفه‌ها چیزی برای ارائه به مردم و محتوا نداشتند بجز خورد و خوراک و اصوات بلند! این نقدها برای اصلاح برنامه‌ها سازنده است. اما درباره اصل کار و این حرکت و بزرگداشت غدیر و وظایف دولت و شهرداری‌ها، نباید تشکیک کرد.
هم باید به کمیت فکر کرد هم به محتوا و کیفیت. کار نمایشی چشم‌پُرکن ولی بی‌محتوا، سود چندانی ندارد. باید از ظرفیت‌های مردمی در این زمینهها استفاده کرد. صدها سال است که هزینه مراسمات عزا و شادی اهل بیت علیهمالسلام را مردم عاشقانه و بدون چشم‌داشت پرداخت می‌کنند.
داود مدرسی یان
[1] . هالووین به انگلیسی: Halloween) مخفف (Hallows’ Evening به معنای شب قدیسان، جشنی است که در ۳۱ اکتبر و در شامگاه مراسم روز همه قدیسین از آیین‌های مسیحیت غربی، برگزار میشود. هالووین روز اول مراسم سه‌روزه آلهالوتاید است که مناسبتی در تقویم کلیسا برای بزرگداشت یاد درگذشتگان، از جمله قدیسان، شهیدان مسیحی و دیگر مؤمنان درگذشته است.
[2] .عباس عبدی، فعال اصلاح طلب در نقد جشن چند میلیون نفری غدیر در توییتر نوشت: دین و مناسک دولتی با توزیع اقلام و از بودجه عمومی در کجای تاریخ تداوم داشته که اینجا داشته باشد؟
[3]. امام صادق(علیهالسلام) فرمودند: مَنْ فَطَّرَ مُؤْمِناً فِي لَيْلَتِهِ فَكَأَنَّمَا فَطَّرَ فِئَاماً وَ فِئَاماً يَعُدُّهَا بِيَدِهِ عَشَرَةً فَنَهَضَ نَاهِضٌ فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ مَا الْفِئَامُ قَالَ مِائَةُ أَلْفِ نَبِيٍّ وَ صِدِّيقٍ وَ شَهِيدٍ فَكَيْفَ بِمَنْ تَكَفَّلَ عَدَداً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ أَنَا ضَمِينُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى الْأَمَانَ مِنَ الْكُفْرِ وَ الْفَقْرِ وَ إِنْ مَاتَ فِي لَيْلَتِهِ أَوْ يَوْمِهِ أَوْ بَعْدَهُ إِلَى مِثْلِهِ مِنْ غَيْرِ ارْتِكَابِ كَبِيرَةٍ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى؛ غذا دادن به یک مومن در روز عید غدیر ثواب اطعام یک میلیون پیامبر و صدیق «در راس آنها خود ائمه معصومین(علیهم السلام)» و یک میلیون شهید «در راس آنها حضرت عباس(علیه السلام) و شهدای کربلا» و یک میلیون فرد صالح در حرم خداوند را دارد (بحار الانوار، ج6، ص ۳۰۳).
[4]. حضرت امام خمینی ره فرمود: «روز عید غدیر روزی است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تکلیف حکومت را معین فرمود و الگوی حکومت اسلامی را تا آخر تعیین فرمود که حکومت اسلام نمونه اش عبارت از یک همچو شخصیتی است که در همه جهاتْ مهذّب، در همه جهات معجزه است. و البته پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم این را میدانستند که به تمام معنی کسی مثل حضرت امیر- سلام الله علیه – نمیتواند باشد لکن نمونه را که باید نزدیک به یک همچو وضعی باشد از حکومتها، تا آخر تعیین فرمودند.» (صحیفه امام، ج 5، ص 28)
[5].حضرت امام خمینی ره فرمود: «تمام این وحدت کلمهای که مبدا پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزا وتبلیغ و ترویج اسلام شد . این مجالس سوگواری و این مجالس بزرگداشت سید مظلومان و سرور آزادگان، که مجالس غلبه سپاه عقل برجهل ، و عدل بر ظلم ،و امانت بر خیانت ، و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوتاست ،بهتر است محرم هر چه با شکوهتر و فشرده تر برپا شود و بیرقهای خونین عاشورا به علامتحلول روز انتقام مظلوم از ظالم ، هر چه بیشتر افراشته شود(صحیفه امام خمینی، ج 17 » ص 55).
